فیلترهای هوا از طریق به دام انداختن ذرات در الیافی که محیط فیلتر را بوجود می‌آورند جلوی آلاینده‌های سیلیکونی و جامد را می‌گیرند. اکثر فیلترهای هوا از جنس کاغذ (سلولزرزینی شده) می‌باشند که با الیاف مصنوعی آمیخته می‌شوند. فیلترهای هوای کاغذی مرسوم اکثر ذرات گرد و خاک را که بین 5 تا 6 میکرون و بزرگتر هستند، در کنارِ 80 تا 90% از ذراتی که اندازه‌ی آنها کمتر از چند میکرون است، به دام خواهند انداخت. برخی از بهترین فیلترهای هوا هرچیزی را که 2 میکرون یا بزگتر باشد و اکثر ذراتی را که بین 1 تا 4 میکرون هستند به دام می‌اندازند.
فیلترهای هوا باید در به‌دام‌انداختن گرد و خاک موثر عمل کنند و در عین حال نباید بیش از حد محدودکننده باشند تا به این صورت موتور بتواند به طور عادی عمل مکش و تنفس خود را انجام دهد. به ازای هر گالن سوخت، 10 هزار تا 12 هزار گالن هوا از داخل فیلتر هوا عبور خواهد کرد!! این مقدار هوا بسیار زیاد است و زمان زیادی برای انباشت گرد و خاک در فیلتر نیاز نیست، به ویژه اگر وسیله‌ی نقلیه در یک محیطِ پر از گرد و غبار یا بر روی جاده‌های سنگ‌لاخی و خاکی مشغول حرکت باشد.
اگر فیلتر هوا را عوض نکنید، گرد و خاک انباشته شده باعث مسدود شدن حفره های فیلتر می گردد و جریان هوا را محدود می‌کند. در واقع بازده‌ی فیلتر در به دام انداختن گرد و خاک با کثیف‌تر شدن آن بیشتر می‌شود!!! اما در عین حال، انباشت گرد و خاک عبورِ هوا را از فیلتر بیش از پیش دشوار می‌کند. در نتیجه، موتور مجبور است که عمل مکش را سخت‌تر انجام دهد تا به حجم یکسانِ هوا دست‌یابد. این امر منجر به اُفت شدید در پاسخ ساسات، عملکرد موتور و مصرف سوخت می‌گردد. همچنین می‌تواند منجر افزایش گسیل مونوکسید کربن گردد و ممکن است وسیله‌ی نقلیه در آزمایش‌های گسیل آلاینده‌ها از اگزوز با شکست مواجه شود.
تولیدکنندگان اصلی تجهیزات (OEM) فاصله‌ی زمانی برای تعویض بسیاری از فیلترهای هوای امروزی را بین 7 هزار تا 14 هزار کیلومتر توصیه می‌کنند، اما این بازه‌های زمانی برای شرایط ایده‌آل کاری می‌باشد. بازه‌ی زمانی واقعی‌تر آن است که فیلتر را هر 6ماه بازرسی کنید و آن را هر سال تعویض کنید- یا اینکه بسته به شرایط رانندگی در موقع لزوم تعویض کنید.
بررسی فیلترهوا
برای بازرسی فیلتر هوا، محفظه‌ی درپوش فیلتر هوا (که با گیره یا بست در جای خود محکم شده است) را بردارید، فیلتر را خارج کنید و در مقابل روشناییِ نور نگه دارید. اگر فیلتر خیلی سیاه باشد و نور اندکی را منعکس کند، کثیف است و باید تعویض شود.
شما می‌توانید از طریق کوبیدن فیلتر بر یک سطح سخت به منظور خارج نمودن گرد و خاک از آن یا از طریق جارو کشیدن طرفی از فیلتر که در جلوی گرد و خاک ورودی است عمر فیلتر هوا را اندکی تمدید کنید. این کار باعث می‌شود که مقداری از گرد و خاک سطحی خارج شود، اما نمی‌تواند کثیفی را که در الیاف محیط فیلتر جای گرفته‌است خارج نماید. فیلتر هوای کاغذیِ خشک را نشورید، زیراکه این کار ممکن است باعث آسیب دیدن فیلتر شود.
انتخاب یک فیلترهوای جایگزین
درهنگام خرید یک فیلتر هوای جایگزین، به یاد داشته باشید که غالبا هر چقدر پول بدید همانقدر آش می خورید!!! ارزان‌ترین فیلتر هوا ممکن است بهترین محافظ برای موتور شما نباشد. فیلتری را انتخاب کنید که هم بازده‌ی بالا و هم طول عمر طولانی‌تر داشته باشد. فیلترهای برتر گران‌تر هستند، اما به طور معمول از الیاف با کیفیت‌تری در اجزای فیلتر استفاده می‌کنند که بهترین ترکیب از بازده‌ی فیلترکردن و ظرفیت نگهداری گرد و خاک را ارائه می‌کنند. بازده‌ی یک فیلتر هوای با کیفیت ،حداقل 98.5% است.
فیلترهای هوای عملکردی (Performance) که از امتیاز کاهش محدودیت برخوردارند نیز برای بسیاری از کاربردها موجود هستند. برخی افراد انباره‌ی فیلتر را عوض می‌کنند، در حالی که دیگران باید محفظه‌ی انباره‌ی فیلتر هوا را بر می‌دارند و آن را با یک سامانه‌ی مکش «هوای سرد» عوض می‌کنند. به طور معمول، فیلترهای عملکردی حداقل اُفت فشار را دارند و برای افزایش جریان هوا از الیافی استفاده می‌کنند که دُرشتی کمتری داشته باشند. اما این حالت باعث می‌شود که کارامدی فیتلراسیون کاهش یابد (گرد و خاک بیشتری از فیلتر عبور کند) و از ظرفیت نگهداری گرد و خاک کاسته شود.
توصیه‌ای در مورد خرید فیلترهای هوای پارچه ای با محدودیت پایین از لوازم یدکی‌ها (برای مثال بِرَند K&N).
بخش پارچه‌ای فیلتر نسبت به بخش کاغذی فیلترهای مرسوم محدودیت کمتری دارد، بنابراین گاهی اوقات افراد به منظور بهبود جریان هوا و توان اسبی، این نوع فیلترها را نصب می‌کنند. اما برای آنکه گرد و خاک از انباره به فیلتر برسد، بخش پارچه‌ای فیلتر را با یک پوشش سبک از روغن اسپری می‌کنند. در موتورهایی که مجهز به حسگرهای جریان هوای اصلی هستند، اگر مقداری از روغن به داخل حسگر جریان هوا وارد شود، گاهی اوقات این موضوع می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی گردد. این روغن حسگر را آلوده خواهد کرد، باعث می‌شود که جریان هوا را کمتر از مقدار واقعی ارزیابی کند، که در نهایت منجر به بروز مشکلات عملکردی می‌شود و احتمالا چراغ اخطار موتور روشن گردد. اجزای فیلترهای پارچه‌ای قابل شست و شو هستند و باید پس از شست‌وشو مجددا روغن‌کاری شوند. بنابراین اگر موتور خودروی شما مجهز به حسگر جریان‌هوای اصلی است، زمانی که می‌خواهید بر روی فیلتر مجددا روغن اعمال کنید، از مقدار بسیار اندکی روغن استفاده کنید.